Jak napisać zakończenie w rozprawce maturalnej z historii

Swego czasu opublikowałem artykuł o tym, jak napisać wstęp do rozprawki maturalnej (klasowej, domowej) z historii. Zajmijmy się teraz zakończeniem. Jak mawiał klasyk: prawdziwego maturzystę poznajemy nie po tym jak zaczyna, tylko jak kończy 😉 A wcale nie jest to łatwiejsze od napisania wstępu …

Trochę teorii na początek

Trójdzielna konstrukcja rozprawki (wstęp, rozwinięcie i zakończenie) wymaga zachowania odpowiednich proporcji pomiędzy poszczególnymi częściami. Oględnie mówiąc wstęp i zakończenie powinny pozostawać w równowadze i nie powinny być zbyt rozbudowane w stosunku do rozwinięcia. Wynika to nie tylko z teoretycznych, ale również praktycznych przesłanek: egzamin maturalny z historii trwa 180 minut, do napisania są: test, “wyceniany” na 38 pkt (a więc 76% całości punktów) i rozprawka, za którą otrzymać możemy 12 pkt (czyli 24% wszystkich punktów). Ponieważ test to w praktyce rozbudowane i czasochłonne zadania tekstowe, statystyczne, ikonograficzne etc., na napisanie wypracowania pozostaje od 1h do 1,5h. Przystępując do pisania musimy podjąć decyzję co do wyboru tematu, zapoznać się z dodatkowymi materiałami załączonymi do tematów wypracowań (2 z 5 tematów zawierały takowe w maju 2018 r.). Jeśli napiszemy plan, jakieś notatki w “brudnopisie”, to na sam proces właściwego pisania zostanie od 45 do 75 minut. Czyli, w przeliczeniu “na papier kancelaryjny” (jednostka miary znana każdemu uczniowi) rozprawka zajmie od 3 do 6 stron (w zależności do sprawności pisania). Przyjmijmy, że ok. 1/4 tej objętości zajmą wstęp i zakończenie. Dalsza formuła tego, o czym będę pisał opiera się więc na regule “oszczędności” – piszemy to co niezbędne, to co konieczne, to na co starczy nam czasu. Inaczej wstęp i zakończenie wyglądać będzie pisany w warunkach domowych, inaczej w warunkach stresu egzaminacyjnego.

Co powinno zawierać zakończenie?

Klasycznie: 1) podsumowanie (bilans), a więc syntetyczne zebranie tego, co pisaliśmy w rozwinięciu. Powinniśmy odnieść się również do tez, jeśli takie postawiliśmy we wstępie.  2) oceny, wnioski – zajmujemy własne stanowisko, dokonujemy ocen – wiele rozprawek z ostatnich matur zawiera wręcz wyraźne polecenie – “Oceń”, “Rozstrzygnij” – w samym temacie. O ile w rozwinięciu dobrze jest przedstawiać stanowiska różnych stron sporu historycznego, to w zakończeniu zajmujemy ostateczne stanowisko, formułujemy konkluzję końcową.

A teraz weźmy na warsztat wypracowania …

… a konkretnie te, które stworzyli autorzy arkusza maturalnego z roku 2018 . Do każdego z wypracowań napisałem zakończenie, wszystkie oparte na formule – podsumowanie i ocena. Starałem się je pisać w ten sposób, by stylistycznie i merytorycznie dopasowane były do stanu wiedzy i umiejętności ucznia w wieku dziewiętnastu lat (mam nadzieję, że to się udało). Formuła tej części artykułu jest następująca:

  1. Najpierw podaję temat.
  2. Następnie przykładowe zakończenie.
  3. Pod tekstem zamieszczam analizę zawartych w nim elementów, które zostaną oznakowane liczbami.
  4. Wszystkie tematy pochodzą z arkusza maturalnego z maja 2018 r. Dostępne na stronie www. cke.edu.pl
Temat nr 1: “Porównaj i oceń wpływ warunków naturalnych na rozwój cywilizacji starożytnego Bliskiego Wschodu oraz Grecji. W pracy wykorzystaj materiały źródłowe”
 
Analiza porównawcza, jaką przeprowadziłem w rozwinięciu pracy, doprowadza ostatecznie do sformułowania dwóch kluczowych wniosków końcowych: a) warunki naturalne Bliskiego Wschodu (równinne tereny rzeczne) różniły się znacząco od tych, które występowały na terenie Grecji (1) (tereny w większości górzyste, rozbudowana linia brzegowa (źr.D) (2), tylko 25-30% stanowiły obszary uprawne – źr. C) b) W obu przypadkach dostrzegamy znaczący wpływ warunków naturalnych na rozwój cywilizacji na tym obszarze. (3) Żyzne, aluwialne, tereny rzeczne Egiptu, czy Mezopotamii, pozwoliły stworzyć pierwsze ośrodki cywilizacji, a konieczność budowy systemów irygacyjnych większość historyków wiąże z powstaniem pierwszych państw – miast na tym obszarze. Natomiast dużo mniej korzystne warunki naturalne skłoniły Greków do wielkiej kolonizacji i zakładania nowych polis w basenie Morza Śródziemnego. Homer nazywał Greków “zjadaczami mąki”, ale warunki naturalne skłaniały ich także do uprawy oliwek, winorośli, hodowli, co wywarło specyficzny wpływ nie tylko na ich jadłospis, ale również na ich kulturę (“wina i oliwy”). Nie należy również zapomnieć wpływu na przebieg ich dziejów – górzystość Grecji utrwalała w sposób naturalny sposób podziały polityczne wśród Greków.
Uważam (4), że warunki naturalne mają wpływ na losy każdej cywilizacji, niezależnie od szerokości geograficznej. Z jednej strony determinują możliwości rozwojowe a z drugiej skłaniają do poszukiwania takich możliwości rozwoju, które zrekompensują wpływ natury.
 
Opis:
1. Odnosi się do “porównaj” występującego w temacie.
2. Odwołanie się do materiałów źródłowych, do czego wyraźnie obliguje temat.
3. Tutaj zaczyna się “ocena” (patrz znowu temat) wpływu warunków naturalnych … etc.
4. Ocena końcowa i uwypuklenie własnego stanowiska.
 
Temat nr 2: “Własna niemoc czy obca przemoc? Rozstrzygnij, jakie przyczyny – wewnętrzne czy zewnętrzne – miały decydujący wpływ na upadek Rzeczypospolitej w końcu XVIII wieku. Odpowiedź uzasadnij.”
 
Podsumowując(1 ), dwie szkoły historyczne – warszawska i krakowska, różniły się w ocenie, która z przyczyn, wewnętrzna (szkoła krakowska), czy zewnętrzna (szkoła warszawska) miały decydujący wpływ na upadek Rzeczypospolitej w XVIII wieku. Nie łatwo jest rozstrzygnąć problem, który dzieli polską naukę od prawie dwóch stuleci. Z analizy, którą przeprowadziłem w rozwinięciu, oceniam jednak (3), że istotniejszy wpływ miały czynniki wewnętrzne. Liberum veto (2), brak stałych podatków, nieliczna armia, wolna elekcja, “słaby” monarcha i sejm to tylko część czynników, które stawiały Rzeczpospolitą w trudnym położeniu w sąsiedztwie absolutystycznych i zmilitaryzowanych Rosji, Prus i Austrii. Dochodziła do tego specyficzna mentalność sarmacka niechętna wszelkim zmianom. Czynniki te osłabiły Rzeczpospolitą na długo przed agresją sąsiadów, a reformy przyszły zbyt późno. Wydaje mi się (3), że losy państwa zależą nie tylko od siły innych państw, ale przede wszystkim od zdolności do podejmowania działań, które pozwolą przetrwać narodowi i państwu. Te przyszły zbyt późno i nie zapobiegły upadkowi Rzeczypospolitej.
 
Opis:
1. Podsumowanie: syntetyczne zebranie głównych treści, które szerzej zostały omówione w rozwinięciu.
2. W zakończeniu stosuj wyliczenia, to ważny element podsumowania.
3. Ocena i własna opinia. 
 
 
 
Temat nr 3: “Polacy wobec groźby wynarodowienia. Scharakteryzuj politykę Niemiec oraz Rosji wobec Polaków po upadku powstania styczniowego i oceń jej skuteczność. W pracy wykorzystaj materiały źródłowe (s. 26–27)”
 
We wstępie do pracy postawiłem tezę (1), że groźba wynarodowienia Polaków w XIX wieku była całkiem realna, a wpływ na to miała nie tylko siła państw zaborczych (w szczególności Prus), ale również czas trwania okresu niewoli (123 lata) i podział narodu pomiędzy trzech zaborców. Wymieniając formy walki zaborców z Polakami (zmasowana germanizacja i rusyfikacja) zwróciłem uwagę na fakt, że i celem było wynarodowienie Polaków, pozbawienie ich możliwości posługiwania się własnym językiem, kultywowania tradycji i podtrzymywania odrębnej świadomości narodowej. Po upadku powstania Styczniowego (1864 r.) i po zjednoczeniu Niemiec (1871 r.) symbolem tej walki stały się zsyłki na Sybir, “noc apuchtinowska” (źr.D), Kulturkampf, działalność Hakaty, czy też prześladowanie dzieci we Wrześni (1901 r.) i sprawa Drzymały (źr. B). (2) W mojej ocenie skuteczność tej polityki była niewielka – przyczyniła się do wzmocnienia oporu, pogłębienia poczucia więzi i wykształcenia się “nowoczesnego Polaka”, narodu, który łączy nie tylko wspólnota praw politycznych, “szlachetnego” pochodzenia, czy poczucie wyższości nad innymi grupami społecznymi. Tak ukształtowany naród mógł skutecznie nie tylko odzyskać niepodległość w roku 1918, ale także skutecznie walczyć o jej utrzymanie. Po upadku powstania styczniowego dominującą formą walki stały się formy pracy organicznej (źr.C), pozytywistycznej pracy u podstaw, hasła modernizacyjne, oświatowe a więc te, których nadrzędnym celem był rozwój “sił własnych”. Są to kolejne czynniki, które spowodowały, że skuteczność polityki zaborców była niewielka (3), choć spowodowała rozliczne straty materialne (szczególnie w zaborze rosyjskim), ludzkie i kulturowe.
 
Opis:
1. Odwołanie się do wstępu i postawionej tam tezy.
2. Bilans polecenia “scharakteryzuj” postawionego w temacie (wyliczenie) i odwołanie się do źródeł.
3. Ocena, a więc drugie kluczowe polecenia występujące w temacie. Zajęcie ostatecznego stanowiska.
 
 
 
Temat nr 4: “Od niepodległości do niepodległości. Porównaj międzynarodowe uwarunkowania odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 i 1989 roku.”
 
We wstępie (1) do pracy wyjaśniłem znaczenie dat stanowiących ramy czasowe rozprawki,  szczególnie znaczenie dat 11 listopada 1918 r. i 4 czerwca 1989 r. Analiza wydarzeń międzynarodowych wyraźnie wskazuje, że z jednej strony zarówno II jak i III Rzeczpospolita rodziły się w warunkach korzystnej koniunktury międzynarodowej.  (2) W 1918 r. złożyły się na to przede wszystkim klęska zaborców w I wojnie światowej. Rozpad (Austro – Węgry), dezintegracja (Rosja), rewolucja (Niemcy) uniemożliwiły tym państwom skuteczne przeciwdziałanie polskim aspiracjom posiadania własnego państwa. Ogromne znaczenie miało również wsparcie zwycięskich państw Ententy, a szczególnie pomoc Francji i życzliwość amerykańskiego prezydenta Wilsona. W 1989 r. na korzystną koniunkturę międzynarodową złożyły się proces dezintegracji ZSRR i rozpad komunizmu w państwach Układu Warszawskiego, postępujące odprężenie w stosunkach pomiędzy Wschodem a Zachodem, zapowiadające koniec “zimnej wojny”. Moim zdaniem (3) sytuacja Polaków w 1989 r. była dużo lepsza: III Rzeczpospolita nie rodziła się w ogniu wojen o granice, a od zakończenia wojny światowej mijało 45 lat, a nie kilka miesięcy. Oba wydarzenia łączą również determinacja narodu w dążeniu do wolności.
 
Opis:
1. Odwołanie się do wstępu.
2. Od tego miejsca następuje syntetyczne porównanie warunków międzynarodowych  – główne zadanie wyróżnione w temacie.
3. Zajęcie stanowiska, własna ocena.
 

Zakończenie

 
Przedstawione tutaj przykłady  nie są w żaden sposób jedynym słusznym sposobem napisania zakończenia rozprawki maturalnej. Metoda, którą przyjąłem koncentruje się na: 1) zwięzłości – limitowany czas pisania 2) powtarzalności schematu: podsumowanie + oceny 3) skrupulatnego nawiązywania do poleceń sformułowanych w temacie. Mam nadzieję, że właśnie to wypracowanie nawyku postępowania przy pisaniu wypracowania, a nie sama treść – bo można to napisać w nieskończenie wielu wersjach – stanie się skutecznym narzędziem, który pozwoli Wam – drodzy maturzyści – napisać dobre wypracowanie maturalne. Wszystkim tego szczerze życzę 🙂
 
Pozdrawiam
Rafał Wójcik
Pan Tikczer
 

Autor: Administrator

Nauczyciel historii i wos-u. Pasjonat nowoczesnych technologii.