Źródła ikonograficzne na maturze z historii w maju 2018 r.

Każdy, kto gromadzi i przegląda arkusze maturalne z historii, z pewnością zauważył, że od kilku lat wyraźnie rośnie liczba zadań wykorzystujących tzw. źródła ikonograficzne. By poprawnie je zanalizować potrzeba nie tylko wiedzy merytorycznej, ale również sporo uwagi przy wykonywaniu zadań i trzeba trzymać się określonych zasad. Nie samą rozprawką żyje bowiem maturzysta – historyk. 

Moda na obrazki

W sprawozdaniu z matury z historii z maja 2017 r. możemy wyczytać1 :

“W tegorocznym arkuszu 13 zadań zostało wyposażonych w materiał ikonograficzny. Pod względem konstrukcyjnym zostały one urozmaicone, ponieważ były to zadania zarówno zamknięte, jak i otwarte; wyposażone w jeden lub dwa źródła ikonograficzne, które należało porównać, uogólnić zawarte w nich informacje oraz wyciągnąć wnioski.”

Powiedzmy sobie uczciwie, że 13 zadań to bardzo dużo. Mówiąc ogólnie, to matura stała się wybitnie obrazkowa i trzeba wyciągnąć z tego kilka wniosków:

  • Podręczniki do historii nie nadążają za maturą jeśli chodzi o ilość zamieszczanych w nich “obrazków” (źródeł ikonograficznych). Zresztą jest to wyścig pozbawiony sensu: przesycenie obrazkami generuje nie tylko wzrost kosztów wydania podręcznika, ale powoduje też efekt przesytu informacyjnego i chaosu wizualnego. W tej sytuacji rośnie natomiast rola projektów graficznych, które nauczyciel i uczniowie powinni wykonywać w ramach przygotowania do matury.
  • Prezentacje, o których często piszę na swoim blogu, nie są tylko atrakcyjnym dodatkiem do “prawdziwej” historii, ale stanowią istotne – ze względu na “obrazowość” – źródło przygotowań maturalnych.
  • Rozumienie procesu historycznego nie gwarantuje wcale uzyskanie dobrego wyniku maturalnego – potrzebne jest również “oswojenie” się ze specyfiką arkusza maturalnego i ćwiczenie umiejętności rozwiązywania zadań maturalnych. Lektura maturalnego klucza odpowiedzi pozwala również na lepsze zrozumienie, co autor pytania “miał na myśli”. Niestety, szczególnie w przypadku wiedzy o społeczeństwie, nie zawsze jest to oczywiste. 

Jak sobie wyliczyłem: w arkuszu maturalnym z maja 2018 r. pytań opartych na źródle ikonograficznym było 12. Uwzględniłem te zadania, w których materiał graficzny nie stanowił tylko ilustracyjnego tła, ale wiązał się z postawionym do zdania pytaniem. Za odpowiedzi na te pytania można było otrzymać łącznie 17 pkt, a więc 34% wszystkich punktów. Dużo!

I teraz może najważniejsza uwaga! Nie myśl sobie drogi i przyszły maturzysto, że pytanie “z obrazkiem” pozwoli ci na odpowiedź metodą dedukcji, na wzór tego, co pewnie pamiętasz z egzaminu gimnazjalnego: spostrzegawczość, porównywanie i ogólna inteligencja pozwalały odpowiedzieć poprawnie na większość tego typu pytań, nawet bez posiadania podstawowej wiedzy. Znaczna część zadań maturalnych “z obrazkiem” bada po prostu WIEDZĘ.

Zadania!

Przejdźmy więc do zadań i weźmy na warsztat pierwsze w arkuszu z maja 2018 r.

Jest to jedno z pytań typu “wszystko albo nic”, bowiem tylko udzielenie trzech poprawnych odpowiedzi pozwoli uzyskać 1 pkt. Jak widać, by udzielić poprawnej odpowiedzi trzeba rozumieć znaczenie pojęcia “kontrapost”, znać dzieła Fidiasza, albo przynajmniej dostrzegać różnice pomiędzy sztuką grecką, ludów Mezopotamii (i takiego pojęcia najlepiej używać, bo w zadaniach często na przemian występują zabytki sumero – akadyjskie, babilońskie a nawet asyryjskie) i egipską.

W kolejnych pytaniach sytuacja się powtarza:

Tym razem rozpoznać (znać) musimy: Tora (zwój Tory), rozumieć znaczenie pojęcia Vulgata (choć od biedy można skojarzyć łacinę z chrześcijaństwem), i rozpoznać alfabet arabski. Po wykonaniu tych czynności wystarczy tylko (sarkazm) ułożyć 3 religie chronologicznie, wybrać najmłodszą (“powstałej najpóźniej”) i pamiętać, że “najpóźniej” to VII wiek naszej ery. Po czym możemy cieszyć się całym JEDNYM punktem 🙂 
W kolejnym pytaniu obrazek pełni funkcję ilustracyjną, choć z rozmów z uczniami wywnioskowałem, że raczej dezinformująco – maskującą.

Kluczowe informacje zawarte są bowiem w opisie do ilustracji: wiek XI trzeba skojarzyć z rządami Władysława Hermana, a “napis na awersie” z wojewodą – palatynem Sieciechem. Reszta to umiejętność interpretacji wydarzeń historycznych, wyuczonych (Sieciech praktycznie rządzi samowładnie w imieniu księcia) i informacji zawartych w tekście (Regalia książęce zastrzegały prawo bicia monetu dla księcia, a więc moneta bita przez wojewodę … etc.)

Zadaniem typowym dla zadań, badających umiejętność analizy i interpretacji elementów występujących na obrazku (a nie w jego podpisie) jest to zadanie:

Czego tutaj nie mamy! Do rozpoznania jest (idąc od lewej, strzałki niebieskie) czapka frygijska, serce symbolizujące Entente Cordiale (sojusz francusko – brytyjski z 1904 r.), prawosławny krzyż (strzałki czerwone), “czapka Monomacha”, rosyjskie godło i na koniec kotwica (strzałka zielona), symbolizująca “Królową mórz”, czyli brytyjskie imperium. Do tego trzeba jeszcze znać pojecie Trójporozumienie (“Ententa”).

Kolejne pytanie:

3 elementy, by sformułować przekonywujące uzasadnienie: strzykawka (a więc szczepionka), piana, która wściekły pies toczy z pyska i alegorycznie rozumiane skrzydła – symbol Anioła Stróża tych, dla których do czasów Pasteur’a wścieklizna była nieuleczalną chorobą, kończącą się spektakularnym zresztą zgonem. Oczywiście psu na budę (nomen omen) interpretacja rysunku, jeśli nie pójdzie ona w ślad za wiedzą: Pasteur = szczepionka na wściekliznę.

Trudność (26% poprawnych odpowiedzi) pytania kolejnego bierze się z właściwego zinterpretowania tekstu źródłowego.

Dopiero połączenie testu z aktem detronizacji Mikołaja I, w czasach Powstania listopadowego, pozwala poprawnie zinterpretować elementy banknotu z lewej strony (zresztą jest to banknot z tegoż powstania). Orzeł i Pogoń – elementy godła Rzeczypospolitej, symbole Polski i Litwy – brak dwugłowego imperialnego orła rosyjskiego (banknot po prawej).

Z podanych przez autorów pytania podpisów i elementów ilustracji skorzystać trzeba przy następnym pytaniu

Wydawać by się mogło, że pytanie 12.1 jest banalnie proste. Utworzenie Księstwa Warszawskiego to jeden z kamieni milowych naszych dziejów, nawet datę podano (1807 r.). Trudność zadania (30% poprawności) wskazuje jednak, że prawdziwa jest być może zasłyszana przeze mnie opinia, że maturzyści wpisywali … zjazd gnieźnieński! W zadaniu 12.2 trzeba było skojarzyć już dużo więcej elementów, zarówno tych podanych na marginesie (strzałka czerwona) – Otton III, Bolesław, rok 1000, jak i występujących na obrazku/medalu (strzałki niebieskie) – symbole monarsze: korona, tron, berło, miecz. Wyjaśnienie podane w kluczu – “Np.: w symbolice medalu nawiązano do wydarzenia ze średniowiecza (zjazd gnieźnieński), aby zwrócić uwagę na analogię sojuszu cesarsko-polskiego.  ” jest tylko jedną z dopuszczalnych interpretacji. Można iść również po linii relacji polsko (Bolesław Chrobry, Księstwo Warszawskie) – niemieckich (Otton III, Fryderyk August). A jak to wyszło? 20% poprawności odpowiedzi …

Kolejne zadanie ma charakter biblijno – geograficzno – historyczny 🙂 

Skoncentrujmy uwagę na zadaniu 7.1 – tekst źródłowy powtarza informację, że celem wyprawy był  Konstantynopol (żółte zaznaczenie). Schemat pokazuje natomiast Jerozolimę, na mamy wskazówki i biblijne (sadzawka Siloe, Góra Oliwna, Ogrójec), religijne (meczety muzułmańskie), historyczne (uczestnicy I wyprawy krzyżowej). Dużo informacji pozwalających na rozróżnienie IV krucjaty (Źródło 1) i I (Źródło 2). Prawie połowa zdających (47%) poradziła sobie z tym zadaniem. Hm, czy to dużo?

Źródło ikonograficzne – gwóźdź do trumny?

Wyniki, jakie uzyskali uczniowie rozwiązując zadania ze źródłem ikonograficznym, mówiąc oględnie są średnie. Nie są to zadania, które mogłyby uczniowi pomóc – jak wielu wierzy – osiągnąć lepszy wynik na maturze.

Jak widać wyraźnie wybija się poziomem poprawności zadanie nr 21

Pomijając fakt dużej rozpoznawalności akurat tego obrazu, jego autora, historycznego kontekstu (obraz w podręcznikach występuje najczęściej w rozdziale poświęconym wojnie domowej w Hiszpanii, a Picasso dodatkowo pojawia się w lekcji poświęconej kulturze okresu dwudziestolecia międzywojennego), to warto zwrócić uwagę na fakt, że odpowiedź na to pytanie wymaga prostego skojarzenie nazwy kierunku sztuki z nazwą obrazu (albo z tym, co (jak) wyobraża). W sukurs zdającemu przyszły także z pewnością zajęcia z Wiedzy o kulturze. 

To szczególnie rozbudowane … 

… miało procent poprawności odpowiedzi na poziomie 18%. Za jedno i drugie do uzyskania był 1 pkt. Od kiedy istnieje matura w arkuszowo – testowym kształcie cały czas się zastanawiam jakie intencje przyświecają twórcom pytań. Średni poziom matury z historii w 2018 r. – 32% – wyraźnie bowiem pokazuje, że bada on poziom niewiedzy, niekompetencji, hm … pytanie tylko: ucznia, czy systemu? Zero-jedynkowy system oceniania poszczególnych zadań, w którym uzyskanie punktu zależy od pełnej poprawności 3 elementów, skutecznie zaciemnia faktyczny poziom wiedzy i różnice pomiędzy zdającymi (0 pkt dla tego, który się raz pomylił na 3 odpowiedzi i 0 dla tego, który nic nie napisał). Jak widać z powyższej analizy zadania z wykorzystaniem źródła ikonograficznego problem ten pogłębiają. Odpowiedź ucznia jest często (dla przykładu pierwsze zadanie w tym artykule, nr 1 w arkuszu maturalnym) wynikiem przywołania bardzo różnorodnej wiedzy, najczęściej pamięciowej, ale też musi operować chronologią, odpowiednim zasobem słownictwa, ale podobnie jak saper – pomylić nie może się ani razu). Przesadzam? Niekoniecznie, wystarczy wczytać się klucz odpowiedzi do testu:

“Odpowiedź niepełna” i po sprawie … Warto na zakończenie – bo systemu nie zmienimy, a zbyt dużo osób jest żywotnie zainteresowana w jego dalszym petryfikowaniu – przypomnieć najważniejsze tezy płynące z analizy tych zadań:

  • źródło “z obrazkiem” nie oznacza, że zdający “wyczyta” ze źródła wszystkie informacje potrzebne do prawidłowej odpowiedzi
  • “obrazek” to najczęściej tylko element całości zadania, by pozytywnie je zaliczyć potrzebna jest większa wiedza/szerszy zakres umiejętności
  • zadań ze źródłem ikonograficznym jest co roku coraz więcej, podręczniki co roku się nie zmieniają, więc? bez internetu, prezentacji, tworzenia bibliotek obrazkowych, dodatkowego poszerzania/ukierunkowywania przez nauczyciela trudno będzie poprawnie odpowiedzieć na którekolwiek zadanie obrazkowe. W podręczniku i na większej części zajęć lekcyjnych dominuje narracja słowna
  • uczniu! przystępując do analizy “obrazka”, rób to uważnie, zwracając uwagę na występujące na nim elementy. “Strzałeczkami”, na wzór tych w tym artykule, zaznaczaj je sobie i próbuj doszukać się ich znaczenia
  • strona cke.edu.pl, a więc witryna Centralnej Komisji Egzaminacyjnej to miejsce w którym można znaleźć w formacie pdf matury z poprzednich lat. Ściągnąć, rozwiązywać, analizować – znaczna część pytań ma powtarzalny model (nie treść) konstrukcji, a to już coś

TiK-owski dodatek

Zrobiłem prezentację w PowerPoint, w której są wszystkie zadania z wykorzystaniem źródła ikonograficznego. Prezentacja wykorzystuje “akcje”, więc można w niej przechodzić od pytań od odpowiedzi, a także linkuje do zasobów zewnętrznych.

Link do prezentacji w PowerPoint

Źódłla ikonograficzne na maturze 2018 r

Lub jeśli ktoś woli, wersja w Prezentacjach Google

Wszystkie zrzuty ekranowe jakie wykonuję i ich dalsza obróbka to zasługa programu Screenpresso,  który w wersji darmowej jest w pełni funkcjonalny do większości typowych zadań.

Pozdrawiam
Rafał Wójcik
Pan Tikczer

Źródła i wykorzystane materiały:

  1. Sprawozdanie z egzaminu maturalnego 2017 r. Historia. pod red. Wioletty Kozak, https://www.cke.edu.pl/images/_EGZAMIN_MATURALNY_OD_2015/Informacje_o_wynikach/2017/sprawozdanie/Sprawozdanie%202017%20-%20Historia.pdf
  2. Pytania pochodzą z arkusza maturalnego z maja 2018 r. – www.cke.edu.pl

Autor: Administrator

Nauczyciel historii i wos-u. Pasjonat nowoczesnych technologii.