Co z tą historią najnowszą? Otóż zawsze był z nią problem … Realizowana na końcu kolejnych etapów kształcenia (trzyletnie liceum niby rozwiązywało ten problem, niby …), skomplikowana, globalna, szczegółowa i … występująca na maturze. No właśnie, w jakim wymiarze i jak wyglądają zadania maturalne z historii najnowszej? Weźmy byka historii najnowszej za rogi!
Tak jak w przypadku artykułu o źródłach ikonograficznych przyjrzymy się zadaniom maturalnym z lat 2015 -2020. Rok 2015 stanowi cezurę, ponieważ wtedy pojawiła się obecna formuła arkusza maturalnego. Prześledziłem zadania z tego okresu i na początek przyjrzyjmy się analizie ilościowej.
Zadań z historii najnowszej jest …
Jeśli by przyjąć podział na okresów (niekoniecznie pokrywających się z ogólnie przyjętą periodyzacją dziejów i podziałem na epoki) 1) Starożytność 2) Średniowiecze 3) Nowożytność do 1814 r. 4) XIX wiek (1815 – 1918) 5) Dwudziestolecie międzywojenne (1919 – 1939) 6) II wojna światowa (1939 – 1945) 7) Historia najnowsza po 1945 to liczba punktów, które można otrzymać za 7 wyróżnionych okresów jest w miarę proporcjonalna. Najlepiej pokazać to w tabeli. Jako podstawę statystyczną przyjąłem liczbę punktów za poszczególne zadania, a nie samą liczbę zadań. W badanym okresie było to od 4 do 7 punktów, a procentowo – przyjmując za 100% liczbę 38 pkt jaką można uzyskać za testową część matury – oznacza to 10,5 % do 18,4%. Warto przypomnieć, że wyniki matury są podawane właśnie w wartościach procentowych.
| 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | |
| historia Polski (liczba punktów) | 2 | 1 | 4 | 2 | 4 | 5 |
| historia powszechna (liczba punktów) | 3 | 5 | 2 | 2 | 1 | 2 |
| historia po 1990 (liczba punktów) | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| ikonografia (liczba ZADAŃ) | 4 | 0 | 2 | 1 | 3 | 3 |
| ŁĄCZNIE liczba punktów | 5 | 6 | 6 | 4 | 5 | 7 |
| ŁĄCZNIE liczba zadań | 4 | 3 | 3 | 2 | 4 | 4 |
W pozycji „ikonografia” zliczałem liczbę zadań, w których pojawiły się dodatkowo „obrazki” – najczęściej były to plakaty lub grafiki, zdjęcie pojawiło się tylko raz. Najciekawszy wniosek wynika z analizy zadań w kategorii „historia po 1990” – 30 lat dziejów całkiem najnowszych nie ma przeniesienia na zadania testowe i albo postanowiono badanie wiedzy z tego okresu przenieść w zakres matury z wiedzy o społeczeństwie, albo pogodzono się z faktem, że ze względów czasowych tematy z tego zakresu przerabiane są w ostatnich dniach przed zakończeniem roku szkolnego dla klas maturalnych i jako jedyne nie mają szans na „powtórkę” i utrwalenie. Być może jednak zaczynamy być zakładnikami systemu w którym zdaniem układających podstawę programową dużo ważniejsze są dzieje Hetytów (Hyksosów, Mittani, panorama dziejów Hiszpanii i Portugalii, Szwecji w XVII etc. – bo „szerokość” horyzontów treści naszych podręczników jest imponująca, podobnie jak i liczba faktów im towarzyszących) niż dzieje III Rzeczypospolitej. Problem pewnie narośnie za 5, 10 lat, ponieważ już dzisiaj dla obecnego pokolenia licealistów dzieje wejścia Polski do NATO i UE to historia zamierzchła.
Rozprawka czyli wypracowanie
Wypracowanie maturalne (do uzyskania za tę część arkusza maturalnego jest 12 pkt, a więc 24% ogólnej liczby punktów) pojawia się w analizowanym okresie 2015 – 2020 tylko dwa razy. W roku 2016 temat brzmi :
„Scharakteryzuj przemiany gospodarcze i społeczne w Polsce w latach 1971–1980”.
Trzeba przyznać, że na tle mocno przekrojowych tematów występujących na maturze jest to temat wybitnie „wycinkowy”, obejmujący jeden temat w podręczniku i okres rządów Edwarda Gierka. Napisanie takiego analitycznego wypracowania (rozprawki) na wysokim poziomie wymaga więc posiadania dużej wiedzy szczegółowej. Po raz drugi temat „z najnowszej” pojawił się w roku 2018 i odnosił się jednocześnie do dwóch różnych okresów historycznych:
„Od niepodległości do niepodległości. Porównaj międzynarodowe uwarunkowania odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 i 1989 roku. „
W zasadzie w tym rocznicowym roku (100-lecie odzyskania Niepodległości) wszyscy spodziewali się tematu o podobnym brzmieniu, ale jeśli ktoś nastawił się wyłącznie na okres kształtowania się niepodległości (powiedzmy lata 1917 – 1921), to mógł mieć duży niedobór wiedzy z okresu lat 1980 – 1989 – a okres ten zawiera wydarzenia potrzebne do pełnego naświetlenia uwarunkowań międzynarodowych powstania III RP i zrzucenia moskiewskich więzów.
W tym miejscu chciałbym najpierw przytoczyć znany bon mot Marka Twaina:
„Są trzy rodzaje kłamstw: kłamstwa, bezczelne kłamstwa i statystyki”
dla wszystkich, którzy chcieliby przyjąć następujące założenia: a) historii po 1990 r. można nie uczyć się wcale … b) można zaryzykować i opuścić ok. 20 tematów z historii najnowszej powszechnej, w tym tak fascynujących jak dzieje dekolonizacji Afryki, bo to oznacza stratę góra 2-3 punktów (rok 2016 z 5 pkt z zakresu historii najnowszej – powszechnej jest raczej wyjątkowy). Jeśli jest jakaś tendencja, to od 2017 r. widać wpływ „Dobrej Zmiany” (jeśli się nie mylę to zadania przygotowywane były z dwuletnim wyprzedzeniem), ponieważ proporcje pomiędzy liczbą punktów z historii najnowszej powszechnej i Polski uległy odwróceniu, a liczba punktów za zadania z zakresu historii po 1945 r. wzrosła, w 2020 r. było to już 7 pkt. Tę zmianę popieram, choć podstawa programowa do liceum czteroletniego wyraźnie pokazała, że stronnictwo miłośników zaginionych cywilizacji starożytnych, tudzież szczegółowej historii państw wszelakich jest nadal silne. O paranojach faktograficznych i woli wbicia w głowy polskich nastolatków tysięcy (zbędnych na tym etapie rozwoju i kształcenia) faktów muszę napisać zresztą inny, mocniej jeszcze sarkastyczny artykuł.
Zadania, zadania
Wszystkie maturalne zadania testowe wyciąłem i wstawiłem do prezentacji Google – mam nadzieję, że taki materiał przyda się wielu osobom w celach dydaktycznych a maturzystom w celach powtórkowo – ćwiczeniowych.
Jak posługiwać się tym plikiem?
Jeden slajd zawiera pytanie, drugi odpowiedź. W czasie wyświetlania prezentacji odpowiedzi są ukryte i można (choć nie trzeba) do nich przechodzić klikając przycisk „Odpowiedź”. Demo na gif’ie poniżej:
Wracając do pytań …
Pytaniem, które opisuje trend panujący wśród układających pytania maturalne, jest to poniższe z 2020 r.
a) zawiera tekst źródłowy i źródło ikonograficzne i wymagana jest analiza porównawcza
b) oprócz rozstrzygnięcia do uzyskania punktu potrzebne jest uzasadnienie
Wyćwiczyć więc (wytresować?) trzeba pewien schematyzm odpowiadania: „tak”, „nie” i uzasadnienie odwołujące się (trzeba w odpowiedzi to odwołanie wyraźnie zawrzeć) do obu źródeł (o czym znaczna część przyszłych maturzystów zapomina.
Temat propagandy totalitarnego państwa komunistycznego pojawia się również w innych zadaniach:
rok 2017:
Naliczyłem łącznie 6 pytań, w których przynajmniej część treści zadania nawiązuje do komunistycznej propagandy. Statystycznie ujmując można się spodziewać, że co roku będzie zadanie nawiązujące do propagandowych treści komunistycznych reżimów i umiejętności ich interpretacji :)(pamiętaj o poprawce Marka Twaina). Uczciwie też trzeba przyznać, ze problematyka pytań z historii Polski koncentruje się w wokół „generaliów”, a wiec: wyborów roku 1947, Marca ’68, Grudnia ’70 (dwa pytania), Czerwca ’76, Sierpnia ’80, stanu wojennego i wyborów roku 1989. Biorąc pod uwagę zawiłość historii najnowszej i jej przesycenie faktami a nade wszystko globalny charakter prowadzenia narracji historycznej trzeb oddać chwałę układającym pytania, że nie ulegają pokusie „odpytywania” z „marginaliów”.
A na koniec – do nauki!
10 do 18% punktów, jakie można uzyskać za zadania z historii najnowszej to wartość, która czyni różnicę! Może w istotny sposób zadecydować o końcowym wyniku a tym samym o szansach rekrutacyjnych na kierunki studiów, które w regulaminach rekrutacyjnych wymagają przedstawienia świadectwa ze zdaną historią na poziomie rozszerzonym. Budujące jest, że zadania z historii najnowszej koncentrują się na kluczowych problemach dziejów po 1945 r., martwi jak zwykle skomplikowane konstrukcje niektórych zadań („sklecę tekst źródłowy, obrazek i tabelkę ze statystykami i by dostać jeden punkt uczeń będzie musiał odpowiedź na dwa pytania, zgodnie z kluczem odpowiedzi”) i nienormalna (będę bronił tej tezy jak niepodległości) maniera punktowania – „wszystko albo nic”, zacierająca faktyczne różnice w wiedzy i przygotowaniu poszczególnych uczniów. Mam nadzieję, że w trudnym i żmudnym procesie nauki do matury zarówno uczniom jak i ich opiekunom przyda się przygotowane przeze mnie w formie prezentacji zestawienie wszystkich pytań z historii najnowszej.